Ein andakt* for litteraturen, for boka.
Eg har veldig faste rutinar når eg er heime. Står tidleg opp. Gjerne mellom fem og seks. Steller meg på badet, kler meg eller ikler meg slåbrok. Så set eg meg i den gode lenestolen ved det høge brannvindauget der eg kan sjå utover sletta, knausane og vegen mot steinbrua mot aust. Nå når eg skriv dette er det heilt mørkt ute. Eit par gatelys på vegen like nedanfor nabohusa. Eit gult lys som skin over dagbrotet borte mote synsrandader dei skjer ut anortositten. På vegen mot steinbrua er det ikkje gatelys. Der er det fint å gå i mørkret på klare kveldar, sykle om nettene eller på tidlege morgonar. Då kan ein sjå stjernene like tydeleg som Wergeland gjorde. Medan eg sit der i lenestolen kjem morgonen varsamt opp bak knausane og fargar himmelen over knausesynsranda, på ulike dagar i ulike fargenyansar som sølvgrått, guloransje, grønblått eller raudt. Når eg har meditert er sansane ofte reinska, verda er klår og står stille litt.
Så opnar eg ei bok.
Og det er det som fyller meg ettersom eg let augo følgje teksten bortover linene og nedover sidene denne andakten handlar om. Det som _kan_ fylle meg. For det er langt frå alltid at det skjer. Men det hender altså.
Det hender verkeleg.
Og det er viktig for meg. Det gir meining. Det gir meg meiningar. Og det gir meg meining. Eg har mange gongar vanskar med å finne noko som er viktigare for meg enn å få meining.
Heilskapen i boka er sannsynlegvis ekstremt mykje viktigare enn eg det eg opplever. Forma som det diktet eg les, har fått. Komposisjonen bak romanen. Måten essayet er bygd opp. Slike ting er med og ligg under og verkar på ein, men det er sjeldan at eg har fokus på det, registrerer det med medvitet.
Det som skjer er at eit avsnitt, eit poetisk bilete, eit par linjer i eit dikt, brått evnar å løfte meg, bevege meg, røre ved noko som set ting i sving. Eg går inn i ein annan tilstand, ein sterkt bevega tilstand der ting brått kjennest viktigare, større, meir betydingsfulle.
Det er element i denne opplevinga som eg ikkje ville nøle med å kalle lykke. Men det er ikkje ein enkel, usamansett lykke, som når ein hund lograr. Eit lite barn smiler.
Nei, det er som å få ein klem av verda.
Av tilværet. Og i denne tilstanden er det enorme mengder med alle slags ulike kjensler; vemod, sorg, medkjensle, medglede, eit rytmisk dansande sveveløft. Eg liker å tenkje på at ordet emosjon inneheld ordet for rørsle, tydelegare i engelsk: emotion – motion. For det er emosjonar, følelsar, kjensler som beveger seg, som rører meg, som reaksjonen min først og fremst inneheld og vert opplevd som; men som sagt inneheld den òg reaksjonar i alle andre fakultet av mitt vesen; eit ras av assosiasjonar og tankesprang over steingjerdene og kontinenta!
Lange rekkjer av refleksjonar og funderingar, gruvlingar og undringar kjem etterpå.
Eg kan, som nemnt, òg sitje i den same stolen og meditera. Å nærme meg sakte og stille det å bare vera til som den eg inst inne er, utan bøker og telefonar, utan radio og tv og aviser og nett. På sitt vis kan den opplevinga eg har der vera meir overtydande og sentral enn noko anna eg har vore borti. Og det gjev meg ein fin balanse å driva med ei slik form for ikkje-aktivitet som er heilt utan nytte og som ikkje har noko anna mål enn å vera i seg sjølv.
Men eg vender attende til litteraturen. Eg les. Fordi det fangar meg inn og plasserer meg i eit meiningsfullt landskap. Fordi det fengjer og frydar og friskar meg opp. Det løftar meg, ja, i jubel og jag av skiftande bilete, men det får meg òg attende til jorda, til plantane, dei elementære tinga, gjennom odar om små kvardagslege nærleikar, og det jordar og landar meg mjukt; her.
—
*) Ordet andakt kjem frå andenken (tenke på) via dansk til norsk. Andakt er ei kjelde til ro og ein sjanse til å ta ein pause i kvardagen. Difor passar det på fleire måtar som undertittel her, sjølv om ordet helst vert nytta i andre samanhengar.
Helge Torvund
Poet, psykolog, diktlærer, forfatter
Helge Torvund er poet, utdanna psykolog, diktlærar, forfatter av diktsamlingar, essay, barnebøker og gjendiktingar.
27. januar kom Helge Torvund med diktsamlingen «Skal me leggja ein vedstabel saman. Mine beste kjærleiksdikt», en 200 siders bok med hans egne utvalg fra 1977 til nå i tillegg til åtte helt nye dikt. I forordet skriver han: Dei siste tretti åra har samlivet med min livkjærast og dei fem døtrene våre prega kvardagen og diktinga på ein måte som kjem tydeleg fram i utvalet. Langvarige forhold utviklar og utdjupar kjærleiken på ein måte ein ikkje kan vita om før det skjer. Kanskje har eg fanga opp noko av dette i dikta etter kvart? At diktinga skal kunne vera vakker og handle om gode opplevingar, har eg fleire gonger hevda, når kravet om det trist og vonde i litteraturen har vorte for tydeleg. Det må ikkje verta slik at den overflatiske vekebladslitteraturen eller den noko einsidige sjølvutviklingsboka får einerett på kjærleik, glede og lykke. Det gode diktet må famna alt. Å stå i det ubehagelege, og takle dette òg, er sjølvsagt ein del av røynda. Difor kan ikkje dikta vera bobler av lykke som svever i ei anna verd. Men kjærleiksdikt som er prega av kunnskapen om det vonde og vanskeleg som verkeleg finst, kan òg vera vakre. Då vart det, slik ein journalist oppsummerte diktinga mi, noko «vakkert som veit». I staden for at dikta alltid skal fokusera på å avsløra mennesket sitt elende og uuthaldelege vilkår, har eg ønskja at dei òg skal om det som gjer det fint å finnast til. Det som gjer det verdt strevet.»
Litteraturgarasjen 